Eduardo de Filippo (1900-1984)

Nαπολιτάνος ηθοποιός, συγγραφέας και σκηνοθέτης, ο Ε. de Filippo, αποτέλεσε, ίσως, τον πιο αντιπροσωπευτικό συγγραφέα της «αστικής μεταλλαγής» της ιταλικής κοινωνίας. Έζησε την εποχή των μεγάλων κοινωνικών και ιστορικών ανακατατάξεων που αντικατοπτρίστηκαν στην τέχνη. Την δεκαετία του 1930 η κυριαρχία του Benito Mussolini εδραιώνει τον φασισμό στην Ιταλία. Το έργο του, τόσο στο θέατρο όσο και στον κινηματογράφο, σηματοδότησε μια ολόκληρη εποχή ψυχογραφώντας τα λαϊκά στρώματα. Η «κοινωνιολογική» ματιά του, δίνει βήμα στο δίκαιο του αδύναμου αναπαριστώντας την αγωνία των φτωχών ανθρώπων να επιβιώσουν μέσα στις μεγάλες ιστορικές συγκυρίες της εποχής. Οι κινηματογραφικές του ταινίες αποτέλεσαν έναν σπουδαίο πρεσβευτή «ιταλικότητας», προσδιορίζοντας την πολιτισμική ταυτότητα της κοινωνίας και της εποχής που τον ενέπνευσε. Η διεθνής απήχηση που είχε ο ιταλικός νεορεαλιστικός κινηματογράφος κάνει το έργο του ευρύτερα γνωστό.
Γεννήθηκε στη Νάπολη στην αρχή του νέου αιώνα νόθος γιός του ηθοποιού της εποχής Eduardo Scarpetta, στον θίασο του οποίου μαθήτευσε από πολύ μικρός μαζί με τα αδέρφια του. Το πηγαίο ταλέντο του και τα δυνατά κείμενά του αναδείχτηκαν στην θεατρική σκηνή. Το 1931 συγκρότησε με τα αδέρφια του Peppino και Titina, τον θίασο Compagnia Teatro Umoristico: i De Filippo ενώ το 1934 συνεργάζεται για πρώτη φορά με τον Luigi Pirandello. Οι ναπολιτάνικες φαρσοκωμωδίες του αποτέλεσαν την καλύτερη μεταπολεμική υπόσχεση ελπίδας, της γενιάς του πολέμου. Τα θέματά του αναδεικνύουν τους «θεούς των μικρών πραγμάτων», τους ταπεινούς ήρωες της κατεστραμμένης από τον πόλεμο Ευρώπης, που παλεύουν με χιούμορ και σαρκασμό όχι μόνο για την επιβίωση, αλλά και για την αξιοπρέπεια. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης αναδύονται τα πολιτικά του σχόλια, αν και δεν φαίνεται να τον ενδιαφέρει το πολιτικό αλλά το κοινωνικό πρόβλημα: «το κοινό θα δώσει απάντηση στα ερωτηματικά μου», έλεγε.
Ο Ε. de Filippo, αποτελεί αγαπημένο συγγραφέα του ελληνικού θεάτρου. Πρωτοπαρουσιάστηκε στην ελληνική θεατρική σκηνή την δεκαετία του ΄50. Τα έργα του είχαν μεγάλη απήχηση, διότι ηθογραφούσαν μια κοινωνική πραγματικότητα ανάλογη με την ελληνική, μέσα από ένα δυνατό σαρκασμό και σάτιρα, που θα μπορούσε κανείς να συσχετίσει με την μαθητεία του στην Commedia dell Arte. Στη μακρά του πορεία στο θέατρο έζησε πείνα, δυστυχία, προβλήματα, πολέμους, έρωτες, διακρίσεις, δημιουργία… χειροκρότημα. Ολοκλήρωσε τον κύκλο ζώντας ως «τεχνίτης» μιας δύσκολης και πολλές φορές οδυνηρής τέχνης. Ο ίδιος άλλωστε έλεγε: «Ρούφηξα άπληστα στα έργα μου ένα σωρό ζωές, αλλά ποτέ δίχως συμπόνια…».

Άννα Μαυρολέων
Διδάσκουσα του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών
του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου